Op uitnodiging van de Stichting Rogues mocht ik me bij een select gezelschap aansluiten voor een bezoek aan de Frankfurter Buchmesse 2024 die van 16 tot 20 oktober plaatsvond.
Het gezelschap bestond naast vertegenwoordigers van Rogues uit een aantal voormalige bibliotheekdirecteuren, huidige gedreven en ambitieuze (jonge) bibliotheekprofessionals, (voormalige) bibliotheekjournalisten, en een buschauffeur met een bovengemiddelde kennis van poëzie en literatuur. Kortom, een aimabel gezelschap.
Wanneer je een aantal jaren uit de branche bent, uit het vak, dan voel je niet meer de urgentie en de hogedrukpan van ‘we moeten …’. Dat geeft extra ruimte om te luisteren naar, en te reflecteren op wat de huidige generatie professional bezighoudt. Nieuwe ideeën, nieuwe projecten, nieuwe …. kwamen voorbij. Soms in een gesloten denkkader, soms bespiegelend.
 |
| Hombroich |
De reis ging niet alleen naar Frankfurt. Verrassend én mooi was het bezoek op de heenweg aan Museum Insel Hombroich. De gebouwen, paviljoens, en de natuur op dit uitgestrekt terrein, zijn van een verfrissende schoonheid. Aan een groot deel van de gebouwen werd onderhoud gepleegd. De kunstwerken die daarin normaliter te zien zijn waren elders ondergebracht. Door de leegte zag je minder maar keek je beter, naar de vormgeving en architectuur.
En dan ook nog zo’n restaurant waar elke bezoeker een verse warme hap kan eten in een soort van volksgaarkeuken. Alles bij de entreeprijs ingegrepen. Aan tafel noemde we het de grote gelijkmaker. Iedereen en alles is daar een; … en hetzelfde eten. Vergelijk dat eens met de musea en aanverwanten in ons land.
 |
| Hombroich- richting uitgang |
Over gelijkmaker gesproken. Tijdens een pas op de plaats in een van de paviljoens waar nog wel kunstwerken hingen maar waarvan we de maker niet konden duiden, kwam dichter en essayist Paul Valéry ter sprake. Hij heeft veel over esthetiek en filosofie van kunst geschreven. Valéry was een uitgesproken voorstander van het afplakken van de maker van kunstwerken in musea. Niet alleen als gelijkmaker, ook ….
De Buchmesse is een echte handelsbeurs voor uitgevers, agentschappen, etc. Je kunt er geen boeken kopen. Een beurs met ook dit jaar vertegenwoordigingen van meer dan negentig landen, en die je ook na veertien kilometer op je stappenteller, niet allemaal hebt gezien. Bij het uitzomen viel me op dat ook hier de geopolitieke actualiteit zichtbaar was. China met een stand, zó groot. Rusland afwezig. Zuid-Korea heel groot. Singapore, veel te groot. Saudi Arabië, niet alleen veel te groot, ook het nationale, het eendimensionale vlagvertoon waaronder geaccepteerde schrijvers en uitgevers als slippendrager mochten acteren. Een soortgelijk beeld bij Servië, Slowakije, Syrie, …
Het was niet moeilijk om een tweedeling te maken in landen waarin uitgevers tezamen deel uitmaakten van de landvertegenwoordiging, en landen waar de nationale trots het uithangbord was dat moest worden gestut door uitgevers, agenten etc. Soms lag het er zo dik op dat je er bijna medelijden mee kreeg. Catalonië prominenter aanwezig dan Spanje. En hoe! Puigdemont, de separatistenleider in ballingschap, stond nog net niet zelf achter een van de balies. En paar meter verder pakte Valencia (regio), dat aan Catalonië grenst, groots uit. Nederland was overigens met een gering aantal uitgevers vertegenwoordigd. En bij geen van de standhouders aldaar heb ik een rood-wit-blauwe vlag kunnen bespeuren.
Rusland ontbrak weliswaar, maar de Russen niet. Bij de kleine en vaak ideële uitgevers was een piepkleine stand met poëzie vertaald van het Russisch in het Duits. De stand werd bemenst door een vrouw en twee mannen. Allen met een glaasje schnaps in de hand en met een blijmoedige rode toet. Zij had een hersenbloeding gehad waardoor ze nauwelijks nog kon spreken - horen wel.
De woordvoerder sprak verstaanbaar Duits, de andere man alleen Russisch. Alles wat ik zei werd meteen in het Russisch vertaald. Ik vertelde dat ik uit Nederland kwam. Ze boden me een glaasje aan. Dat sloeg ik beleefd af. Ik moest immers nog een deel van de middag en een hele avond zien te overleven.
Ik las ter plekke een van de bundeltjes. Op de linker pagina de originele versie in het Russisch, en op de rechter de in het Duits vertaalde. Ze observeerden me nauwlettend. Op het laatst vroeg de woordvoerder vriendelijk aan me of ik de Duitse vertaling wilde beoordelen. Mijn mond viel dicht. Nadien heb ik opgezocht wat ik had willen zeggen: ‘Я не говорю по-русски und mein Deutsch ist unzureichend’.
In de categorie geopolitiek, maar dan van een andere orde: de stand van Oekraïne waar een doorlopend programma was met sprekers. Een programma onderdeel heb ik bijgewoond, met aan tafel een Oekraïense kinderboekenschrijfster, een Franse vertaalster van het Oekraïens in het Frans, en een Oekraïense uitgever. Ik kon m’n ogen nauwelijks droog houden. Twee miljoen kinderen die nu in een van de West-Europese landen leven waarvan de helft niet of nauwelijks nog met de Oekraïense taal en cultuur in aanraking komen.
De vragen die werden gesteld, en dia’s met feiten waren confrontaties, letterlijk en figuurlijk. Wat voor gevolgen heeft dat op termijn voor de cultuur en toekomst van het land? De schrijnende verschillen tussen West-Europese landen wanneer je kijkt naar de mogelijkheden om op universitair niveau Oekraïense taal en cultuur te studeren. Idem het aantal vertaalde werken van het Oekraïens in een van de westerse talen. Het gebrek aan middelen om in Oekraïne zelf nog boeken uit te geven.
Met een droevige glimlach: ‘Jullie volgen nauwkeurig het verloop van de oorlog. Dit in tegenstelling tot onze cultuur. Daar hebben jullie het nooit over. De Russische literatuur, Dostojevski en Tolstoj, daar lusten jullie wel pap van.’
Minder heftig maar evenzeer interessant was het uitgebreide interview met de populaire, bekritiseerde en - in sommige gremia - omstreden Duitse filosoof en publicist Richard David Precht. Hij was te gast op de stand van Stern en Penguin Random House. [Die 30-minuten-wg 2024]
Precht schreef Wer bin ich – und wenn ja, wie viele? [Nederlandse vertaling: ‘Wie ben ik, en zo ja, hoeveel?] waarmee hij een miljoenenpubliek heeft weten te bereiken. Hoe zijn leven veranderde op het moment dat zijn boek in het tv-literatuurprogramma van Elke Heidenreich omhoog werd gehouden met de boodschap: beste kijkers, dit boek moet uw lezen!
Tijdens het informele nagesprek met een aantal jonge studenten vertelde hij dat zijn succes, zoals dat ook tijdens het interview werd opgehemeld, toeval is en geen verdienste. ‘Lees mijn eerdere werk, dat is echt beter en vaak beter toegankelijk dat dit’ ‘Ik ben niet geniaal. Velen zijn echt beter dan ik. Waar het hier om gaat is dat je gewoon ontzettend geluk hebt gehad dat een iemand op dat moment op dat medium voor jou de troefkaart trok.’
Ik moest denken aan een uitzending van College Tour van Twan Huys waar John Cleese te gast was. Huijs dichtte hem uitzonderlijke kwaliteiten toe, waarop Cleese snel en raak reageerde in de trant van: mijn kwaliteiten zijn helemaal niet uitzonderlijk. Velen hebben die. Ik heb gewoon heel heel veel geluk gehad.
De laatste, en dan hou ik er over op: het interview met Judith Kuckart. Zij was als invalster te gast bij Die Literaturbühne von ZDF, ARD und 3sat. Kuckart (1959) schetste haar ontwikkeling van danseres tot choreografe en auteur van romans. De legendarische Pina Bausch was voor haar de grote inspiratiebron. [Voor wie de film/documentaire ‘Pina’ (2011) van Wim Wenders nog nooit heeft gezien: een must.]
Ze vertelde hoe ze gefascineerd raakte van de taal van de choreografie en die van de poëzie. Hoe verwant die zijn. En hoe ze bij toeval op die weg van het schrijverschap belandde. Voor een script, een idee, werd haar door een redacteur of producer gevraagd of ook zij daar iets voor kon aanleveren, een stukje tekst. Zij/hij was zeer onder de indruk van wat ze aanreikte. Zelf noemde ze het een kladje. Vanaf dat moment werd ze ook gezien en gevraagd als auteur.
Haar eerste roman Wall der Waffen (1990), veroorzaakte in Duitsland de nodige ophef vanwege de gelijkenis met de onverwerkte geschiedenis van de Rote Armee Fraktion. Daar was ze van geschrokken destijds. In die denkwereld zat ze helemaal niet. Sluit niets uit, blijf nieuwsgierig, zei ze na afloop tegen een aantal studenten van een of andere Hochschule.
Blijf nieuwsgierig.